
Lezen voor de lijst? De beste boekentips van 2023 per niveau
Lezen voor de lijst hoeft niet vervelend en saai te zijn. Je moet gewoon de juiste boeken zien te vinden. We geven je de beste boekentips om te lezen voor je lijst in 2023. Maar eerst leggen we kort even uit wat lezen voor de lijst betekent, waarom leraren willen dat je zoveel leest en welke niveaus er zijn. Per niveau delen we de beste boekentips van 2023 en geven we ook aan waarom we ze zo goed vinden.
Lezen voor de lijst
Als we het hebben over lezen voor de lijst, hebben we het over de boeken die leerlingen van het voortgezet onderwijs moeten lezen. Dit is een ruime selectie aan boeken waarvan de experts, leraren en andere professionals vinden dat ze “genoeg educatieve inhoud bevatten om kennis te nemen van de wereld om de leerling heen”. Anders gezegd: de boeken nodigen uit om in gesprek te gaan en te laten zien waar je staat in de wereld.
Doel van lezen voor de lijst
Grote kans dat je je het regelmatig hebt afgevraagd: waarom willen ze dat ik die boeken lees? Het antwoord is vrij breed te interpreteren. Maar het komt erop neer dat onderzoek heeft uitgewezen dat leerlingen die boeken lezen beter worden in taal. Zij leren beter spellen en zijn ook beter in begrijpend lezen. Daarnaast beschikken leerlingen die veel lezen over een grotere woordenschat. Dit zijn allemaal vaardigheden waar leerlingen wat aan hebben in het studeren. Er is zelfs aangetoond dat leerlingen die veel lezen in het hoger onderwijs succesvoller zijn dan leerlingen die niet of weinig lezen.
Het lezen heeft ook een sociaal doel: door te lezen kunnen leerlingen zich beter verplaatsen in andere mensen. Ze maken kennis met personages en zien de wereld door hun ogen, waarmee empathie zich beter kan ontwikkelen.
Lezen voor de lijst in niveaus
Het zou niet eerlijk zijn om leerlingen van het vmbo te verplichten tot het lezen van dezelfde boeken als leerlingen in het gymnasium (al mag dat natuurlijk altijd en wordt het zeker aangemoedigd). Andersom kan een gymnast niet slagen voor Nederlands door alleen maar boeken op het niveau van het vmbo te lezen.
De reden daarvoor heeft te maken met de twee subdoelen waarin op het voortgezet onderwijs onderscheid wordt gemaakt, namelijk:
- lezen voor beleving
- literatuurgeschiedenis en de leeslijst
1 Lezen voor beleving
Kennismaking met boeken en plezier hebben in lezen zijn de doelen die gelden voor het hele vmbo en de onderbouw van de havo en het vwo. Het gaat er hier om dat leerlingen boeken leren begrijpen en verhalen uit een boek kunnen halen en reproduceren (door bijvoorbeeld een boekverslag te maken of erover in gesprek te gaan).
2 Literatuurgeschiedenis en de leeslijst
In de bovenbouw van de havo en het vwo gaat literatuurgeschiedenis een rol spelen. Daarnaast wordt er dan ook gelet op een selectie van de leestlijst. Havo-leerlingen moeten acht boeken lezen, vwo-leerlingen twaalf.
Om het onderscheid te kunnen blijven maken en iedere doelgroep de beste boeken te bieden, zijn er zes niveaus van de leeslijst. Lezen voor de lijst doe je dus op basis van boeken voor het niveau waar je in zit. Zo zit een vmbo-leerlingen in de brugklas op een ander niveau dan een leerling van 4-vwo.
Hieronder zetten we de niveaus van lezen voor de lijst voor je op een rijtje.
Niveau 1: belevend lezen
De lezer op niveau 1 heeft weinig ervaring met het lezen van fictieve boeken en houdt vaak ook niet van lezen (doet het enkel omdat het moet). Het leestempo van deze leerlingen ligt laag en deze leerling praat niet graag over de inhoud van een boek. Als deze leerling dan een boek leest, moet het vooral amuseren en echt leuk zijn.
Het doel van niveau 1 is belevend leren lezen en gemotiveerd raken om meer te gaan lezen. Ook de interesse ontwikkelen voor bepaalde genres of onderwerpen is een doel van lezen voor de lijst op niveau 1.
Kenmerken van boeken op niveau 1:
- Het boek moet niet te dik zijn
- Het verhaal moet over een bekend onderwerp gaan
- Het tempo moet hoog liggen
- Simpele opbouw van het boek
- Bevredigend einde
- Amuseert de lezer door spannend, dramatisch, sensationeel of humoristisch te zijn
Boekentip op niveau 1: Dochter van de onderwereld door Theo-Henk Streng
Nikki Verdonk is 15 jaar oud en de dochter van een beruchte drugscrimineel. Als er een aanslag op zijn leven wordt gepleegd waarbij hij overlijdt, is ook Nikki haar leven niet meer zeker. Ze wordt de criminele wereld van haar vader ingezogen en ontdekt dat hij veel vijanden had. Intussen is de moordenaar nog op vrije voeten.
Niveau 2: herkennend lezen
Niveau 2-leerlingen hebben een goede ervaring met het lezen van fictie en vinden het leuk om personages, gebeurtenissen en situaties in boeken te herkennen. Ze vinden het ook leuk om met klasgenoten over een boek te praten. Een boek heeft voor hen een ontspannende werking.
Doelen van niveau 2 zijn herkennend leren lezen en interesse ontwikkelen voor nieuwe genres en onderwerpen.
Kenmerken van boeken op niveau 2:
- Herkenbare personages
- Herkenbare onderwerpen
- Een dramatisch en meeslepende verhaallijn
- Weinig obstakels in het verhaal (dus geen perspectiefwisselingen, sprongen in tijd, meerdere verhaallijnen en open ruimtes)
- Het boek mag een open einde hebben (en dus onbevredigend zijn)
Boekentip op niveau 2: Cel door Charles den Tex
Hoe bestrijd je iemand die jouw identiteit misbruikt? Michael Bellicher is getuige van een auto-ongeluk met fatale afloop. Na verhoord te zijn, wordt hij aangehouden. Michael heeft zelf geen idee waarom ze hem moeten hebben, maar hij krijgt te maken met keiharde rechercheurs en een advocate die hem niet geloven en erop gebrand zijn hem te laten bekennen. Maar de echte ellende moet dan nog beginnen.
Niveau 3: reflecterend lezen
Leerlingen die op niveau 3 boeken lezen voor de lijst hebben goede ervaringen met eenvoudige literaire romans. Ze zijn geïnteresseerd in onderwerpen die bij volwassenen spelen en vinden het leuk om over een boek te discussiëren met hun klasgenoten. Deze lezers willen door boeken nieuwe werelden ontdekken, maar ook aan het denken gezet worden.
Doelen van boeken op niveau 3 zijn reflecterend leren lezen, de eigen horizon en belevingswereld verbreden en het ontwikkelen van interesse voor verteltechnieken (de wijze waarop de schrijver ervoor kiest een verhaal te vertellen).
Kenmerken van boeken op niveau 3:
- Het onderwerp hoeft niet meer bij de leefwereld aan te sluiten
- Psychologische, morele en maatschappelijke kwesties worden verteld en vragen om gesprekken
- Een levensles kan uit het boek worden gehaald
- Af en toe mag het boek ingewikkeld zijn
- Er is een diepere laag van betekenis in het boek te vinden
Boekentip op niveau 3: Alleen maar nette mensen door Robert Vuijsje
David is geboren in Amsterdam Oud-Zuid en hij is van Joodse afkomst. Zijn intellectuele ouders omringen zich met intellectuele mensen en Davids vriendin Naomi ‘deugt’ volgens hen. David vindt het echter maar saai en kan niet bedenken wat hij na het behalen van zijn gymnasiumdiploma wil. Hij raakt geïsoleerd van zijn vrienden en komt in de ban van zwarte vrouwen me cup 95F en grote konten. Tot afgrijzen van zijn familie gaat hij helemaal op in de onbekende wereld van de Bijlmer. Na veel avonturen ontdekt hij dat hij toch wel een intelligente relatie zoekt: de intellectuele zwarte vrouw.
Niveau 4: interpreterend lezen
De leerling die op niveau 4 boeken leest voor de lijst heeft een interesse in literaire romans en er al ervaring in, is geïnteresseerd in de verteltechniek en wil doordringen in complexe situaties, personen en gebeurtenissen die niet altijd alledaags zijn. Deze leerling laat zich uitdagen om een tekst te analyseren en te zoeken naar diepere lagen van betekenis.
Doelen van lezers op niveau 4 zijn het esthetisch en interpreterend leren lezen, verbanden kunnen leggen (oorzaak en gevolg of motieven) en het ontwikkelen van een ethisch besef.
Kenmerken van boeken op niveau 4:
- De lezer vindt het niet erg om inspannend te lezen
- Er is al enige algemene of specifieke kennis nodig
- Het verhaalverloop en het gedrag van personen zijn niet altijd even voorspelbaar
- De structuur van het verhaal mag complex zijn
- De verhalen hebben een meerduidige betekenis
Boekentip op niveau 4: Bezonken rood door Jeroen Brouwers
Jeroen Brouwers krijgt in de vroege ochtend van 28 januari 1981 te horen dat zijn moeder de avond ervoor overleden is. Hij is dan veertig jaar en het contact met zijn moeder was al jaren verstoord. Ze zagen elkaar amper. De gebeurtenis is echter aanleiding om stil te staan bij hun gezamenlijke ervaringen. Die in het Jappenkamp Tjideng zijn de aangrijpendste. De grote liefde van Jeroen voor zijn moeder is veranderd in haat. Die haat breidt zich soms uit tot alle moeders en zelfs alle vrouwen.
Niveau 5: letterkundig lezen
De lezer op niveau 5 heeft belangstelling voor klassiekers in de literatuur en voor belangrijke schrijvers, is geïnteresseerd in de achtergrond van een boek en heeft oog voor de literaire stijl (en kan daar ook van genieten). Deze lezer legt verbanden op meerdere niveaus en brengt het boek ook snel in verband met andere media, de wereld buiten de tekst en vindt het leuk zich in cultuur, taal en literatuur te verdiepen.
Doelen op niveau 5 zijn dan ook letterkundig leren lezen, zowel tekstinterne als tekstexterne verbanden leggen en het ontwikkelen van interesse voor de stijl van een auteur.
Kenmerken van boeken op niveau 5:
- De boeken doen een beroep op poëticale, literaire en culturele kennis
- Personages en thema’s in de boeken staan ver van jongeren af (de inhoud van ingewikkeld zijn)
- Het taalgebruik kan afwijken of zelfs ouderwets zijn
- De structuur van de tekst is complex
- De betekenis van het verhaal is impliciet of meerduidig
Boekentip op niveau 5: Aleksandra door Lisa Weeda
Aleksandra vertelt de dramatische geschiedenis van Oekraïne en de geschiedenis van Lisa Weeda’s eigen familie. Haar grootmoeder Aleksandra is het uitgangspunt. Zij stuurt hoofdpersoon Lisa naar de Donbas om de verdwenen oom Kolja te vinden. Na de grensovergang komt Lisa echter in een gat in de tijd terecht en belandt ze in het ‘Paleis van de verloren Don Kozak’. Daar wacht de vader van Aleksandra – haar overgrootvader Nikolaj, die al 65 jaar dood is – haar op. Hij neemt haar mee op een rondleiding door de geschiedenis van hun beider land.
Niveau 6: academisch lezen
Op niveau 6 is de gedreven literaire lezer actief. Deze kent veel teksten uit de wereldliteratuur en is geïnteresseerd in een academische benadering van literatuur. Deze lezer kan de tekst vanuit zowel psychologische, sociologische als filosofische invalshoek interpreteren en ziet intertekstuele verbanden. Deze lezer wisselt graag leeservaringen uit met experts en leest om vat te krijgen op de wereld om hem of haar heen en zichzelf.
Doelen op niveau 6 zijn het academisch leren lezen, intertekstueel verbanden kunnen leggen en wetenschappelijk literatuuronderzoek doen.
Kenmerken boeken op niveau 6:
- Deze boeken vragen om veel algemene, literaire en culturele kennis
- Ook is het nodig om gespecialiseerde kennis te hebben
- Er kunnen verwijzingen zijn naar mythologie of de Bijbel
- Er kan verwezen worden naar andere teksten of cultuuruitingen
- De stijl is geraffineerd en soms experimenteel
- De inhoud kent meerdere lagen van betekenis
- De echte inhoud en bedoeling is moeilijk te doorgronden (iedereen kan er wel iets in vinden)
Boekentip op niveau 6: De ontdekking van de hemel door Harry Mulisch
Een engel heeft een opdracht van zijn Chef gekregen. Hij moet het testimonium, dat zich op aarde tussen de mensen bevindt, terug brengen naar de hemel. Om dat voor elkaar te krijgen heeft de engel levens op aarde met elkaar in verbinding gebracht. Zo ontstaat er een diepe vriendschap tussen sterrenkundige Max Delius en taalkundige Onno Quist. Ze ontmoeten Ada Brons, die met beiden een verhouding krijgt. Als Ada zwanger raakt, trouwt Onno met haar. De zwangerschap is het doel van de engel geweest. Ada zal namelijk van een zoon bevallen, Quinten. Hij zal het testimonium terug moeten brengen naar de hemel, maar dat weet hij zelf nog niet.

Gezonde voeding is niet vanzelfsprekend
Jaarlijks worden er vele onderzoeken gedaan naar de eet- en drinkgewoontes in ons land. Elk jaar blijkt minstens de helft van alle Nederlanders te kampen met overgewicht. Mar liefst 51% van alle Nederlanders is te dik en een steeds groter wordende groep heeft te maken met obesitas. Obesitas leidt op haar beurt weer tot allerlei nare ziektes, waaronder diabetes type 2, hart- en vaatziekten en een te hoog cholesterol.
Gezonde voeding kan ons zoveel helpen. Maar dan moeten we wel weten wat gezonde voeding is.
Gezonde voeding
Ons beeld van gezonde voeding is – al sinds de Industriële Revolutie – vertroebeld. Hoeveel mensen eten er ’s ochtends én ’s middags geen brood? En hoeveel mensen scheppen ’s avonds geen aardappels, rijst of pasta op?
Normale voeding? Ja.
Gezonde voeding? Nee.
Het koolhydraatarme dieet, het eiwitdieet, het Paleo principe, het oerdieet en grote delen van Weight Watchers geven aan dat gezonde voeding heel anders is dan hoe wij op dit moment eten en drinken.
Wat heeft de Industriële Revolutie daar dan mee te maken?
De Industriële Revolutie was een periode waarin machines het werk van mensen over begonnen te nemen. Men besefte dat ze zwaar werk niet meer hoefden te doen en dat machines in een fractie van de tijd veel meer konden produceren.
Zo werd ook het voedingspatroon eens goed onder de loep genomen. Wat bleek? Machines zouden in staat zijn om in korte tijd heel veel brood en andere graanproducten te produceren. Zo ook met pasta.
Producten zijn sinds de Industriële Revolutie steeds meer machinewerk. Om smaak en houdbaarheid te garanderen werden er suikers en zout aan voedingsmiddelen toegevoegd. Dat alles heeft de voeding niet gezonder gemaakt.
Toename welvaartsziektes
Voor de Industriële Revolutie – aan het einde van de negentiende eeuw – stierven mensen vooral aan slechte hygiëne en leesomstandigheden. Na de Industriële Revolutie zien we een toename van welvaartsziektes die tot onze dood leiden. Denk aan:
- Obesitas en morbide obesitas
- Hartziekten
- Een te hoog cholesterolgehalte
- Suikerziekte (diabetes type 2)
Terug naar de basis
Gezonde voeding dus. Wat houdt dat dan in? Eigenlijk moten we daarvoor weer terug naar de basis. Naar de tijd voor we allerlei toevoegingen aan onze voeding gingen doen. Terug naar de tijd voor de Industriële Revolutie.
Een aantal mensen hangt fanatiek het Paleo dieet aan. Dat dieet gaat nog veel verder terug in de tijd – tot ergens in de vroege Steentijd. Binnen dit dieet worden alleen natuurlijke producten (dus onbewerkt) toegestaan. Het idee is dat deze producten gezonder zijn en niet leiden tot een overschot aan suikers en zout.
Moet iedereen dan Paleo volgen?
Het is niet zo dat iedereen het Paleo dieet moet gaan volgen. Los van dat het heel lastig is om Paleoproof ingrediënten te vinden, is het ook nog kostbaar. De supermarkt moet toereikend zijn om gezond te kunnen eten.
Diverse dieetgoeroe’s zijn daar nu over bezig. Maar gezond eten houdt eigenlijk in dat je je aan enkele richtlijnen houdt.
Richtlijnen voor gezond eten en drinken
Wil jij gezonder gaan eten en drinken? Dan kunnen deze richtlijnen je helpen om dat vorm te geven.
- Eet minder koolhydraten en herken het verschil tussen enkelvoudige (slechte) en complexe (goede) koolhydraten. Je doet dit al door aardappels, rijst en pasta te beperken en brood te vervangen door yoghurt of fruit. Natuurlijk hoef je niet alles in één keer overboord te gooien, maar beetje bij beetje zal je ook al veel verschil ervaren.
- Ga voor groenten en fruit. In plaats van aardappels en groenten adviseren veel dieetkenners je op twee verschillende groenten op tafel te zetten. De courgette wordt vaak genoemd als vervanger voor aardappel. En wist je dat er van courgette ook pasta gemaakt kan worden? Supermarkten bieden dit gewoon aan.
- Drink veel water en vermijd vruchtensappen. Die bevatten heel veel suikers en maken je dus onnodig dik.
- Vlees en vis zijn gezond en maken deel uit van een variabel dieet. Wel is het belangrijk om zo min mogelijk bewerkte vormen van vlees en vis te nuttigen. Zo kun je vlees dat tot knakworst is verwerkt niet meer onbewerkt noemen.
- Vervang ongezonde tussendoortjes voor gezonde varianten. Denk aan een stukje fruit, een tros tomaten, een bakje druiven, een handjevol noten en zaden (boordevol gezonde vetten en eiwitten) of een komkommer met paprikareepjes. Er zijn genoeg varianten.
Conclusie
Gezond eten en drinken is de belangrijkste remedie tegen welvaartsziektes. Wil jij gezonder gaan leven? Doe dan je voordeel met de gedeelde richtlijnen in dit artikel en neem je huidige eet- en drinkgewoontes nog eens grondig onder de loep. Grote kans dat je tot het besef komt dat veel van wat je doet misschien wel vanzelfsprekend lijkt, maar zeker niet gezond is.